Zapoczątkowany przez etnolog Patrycję Laskowską-Chyłę cykl „Książka tygodnia” na oficjalnym fanpage’u Klastra Lasowiackiego, w ramach którego były publikowane książki o Lasowiakach, cieszył się ogromnym zainteresowaniem. I to zainteresowanie uświadomiło nam, że istnieje potrzeba opracowania listy wydanych dotąd publikacji o mieszkańcach dawnej Puszczy Sandomierskiej. Postanowiliśmy podjąć się jako Klaster próby jej sporządzenia. A właściwie zadanie to zostało powierzono ekspertom skupionym wokół Klastra. Historyk, regionalista, pisarz – Roman Niwierski reprezentujący w Klastrze – Miasto Stalowa Wola – jako pierwszy opracował bogatą autorytatywną literaturę źródłową wraz z zagadnieniami obszarów dziedzin występujących w literaturze przedmiotu. Opracowana bibliografia została uzupełniona o wydawnictwa znajdujące się w zasobach naszego klastrowicza – Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli, a opisane zostały przez etnolog i muzeolog – Elżbietę Skromak. Kolejnego uzupełnienia zbioru tekstów etnograficznych dokonała etnolog Patrycja Laskowska – Chyła. I oto powstał wybór literatury o Lasowiakach. Z pewnością nie jest to lista zamknięta, dlatego zaznaczamy, że jest to wybór publikowanych dotąd materiałów, który będziemy się starali uzupełniać. Jeśli znają Państwo jeszcze jakąś publikację, dostępny tekst online, proszę skontaktować się z nami. Te publikacje to klucz, klucz do odkrywania korzeni, pogłębiania wiedzy, wspomnień. A, gdy zdarzy się tak, że jakieś opracowanie odkryje przed Państwem nieznane, zabierze Was w niezwykłą podróż w głąb Puszczy, otworzy nowe horyzonty w spojrzeniu na lasowiackie dziedzictwo kulturowe, koniecznie dajcie nam znać!

Obszerne zestawienie literatury o tematyce lasowiackiej i dziedzictwa kulturowego Lasowiaków obejmuje artykuły oraz publikacje popularno-naukowe i naukowe wydane w latach 1886-2022 na terenie Polski i w języku polskim.

Bibliografia stanowi bieżącą informację o publikacjach dotyczących w jakikolwiek sposób Lasowiaków i tematyki lasowiackiej. Zestawienie literatury lasowiackiej z pewnością będzie pomocne dla studentów, nauczycieli, dziennikarzy, bibliotekarzy oraz wszystkich zainteresowanych w gruntownym pogłębianiu wiedzy na temat Lasowiaków i ich dziedzictwa. Nie jest zamkniętą całością i trzeba ją traktować jako nieskończoną „budowlę”, która ma być stale udoskonalana.

Sporządzona bibliografia lasowiacka zawiera zagadnienia z dziedzin:

1. Historii

2. Etnografii

3. Zagadnień społecznych, politycznych i gospodarczych

4. Szkolnictwa i oświaty

5. Kultury

6. Językoznawstwa

7. Literatury pięknej

8. Sztuki

9. Religii i Kościoła

Archiwalia

1. Archiwum Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Opowieści z rejonów Lasowiackich, Kraków 2011, sygn. 13468, 13470

Publikacje zwarte i ciągłe

1. Bata A. Lawera H., Szlakami Lasowiaków, Wojkówka 2012*

2. Bąk S., Chata wiejska w okolicy Tarnobrzegu, „Lud”, 1930, t. 9

3. Bąk S., Gwara „lasowska” Grębowa i okolicy, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego”, 1926, t. 6

4. Bąk S., Wesele ludowe w Grębowie. Sandomierskie, Wrocław 1958

5. Bąk S., Zmiany na wsi lasowskiej w ciągu ostatniego półwiecza, „Lud”, 1973, t. 57

6. Biuletyn Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, nr 4, Kolbuszowa 2017

7. Czyż L.M., Tulik S., Zielarstwo na terenie Podkarpacia według prac Franciszka Kotuli, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, Rzeszów 2022

8. Darłakowa S., Zwyczaje i obrzędy doroczne oraz rodzinne w powiecie tarnobrzeskim, [w:] „Prace i materiały z badań etnograficznych Ośrodka Mokrzyszowsko-Grębowskiego w powiecie tarnobrzeskim”, Rzeszów 1968

9. Dobrowolska M., Osadnictwo Puszczy Sandomierskiej między Wisłą a Sanem, Kraków 1931

10. Dobrowolska M., Przemiany środowiska geograficznego Polski, Warszawa 1961

11. Dobrowolska M., Puszcza Sandomierska, [w:] Dzieje lasów, leśnictwa i drzewiarstwa w Polsce, Warszawa 1965

12. Dragan W., Gospodarka leśna – zbieractwo, łowiectwo, pszczelarstwo i rybołówstwo, [w:] Źródła kultury ludowej Puszczy Sandomierskiej, Kolbuszowa 2014

13. Fedyczkowska E., Pieśni Lasowiaków. Folklor wokalny terenów dawnej Puszczy Sandomierskiej na podstawie archiwalnych nagrań Franciszka Kotuli, Rzeszów 2008

14. Furdyna J., Lasowiacy. Wiejski dom mieszkalny w widłach Wisły i Sanu : forma i funkcja (1850-1965), Mielec 2014*

15. Furdyna J., Budynek mieszkalny i urządzenie wnętrz u Lasowiaków w widłach Wisły i Sanu od połowy wieku XIX po czasy dzisiejsze, mps

16. Furdyna J., Plan budynku mieszkalnego Lasowiaków od połowy wieku XIX po czasy dzisiejsze „Lud”, 1975, t. 59

17. Furdyna J., Urządzenia do oświetlania wnętrz u Lasowiaków, „Lud”, 1969, t. 53.

18. Furdyna J., Zdobnictwo wnętrz wiejskich na terenie Wisły i Sanu, „Sztuka Ludowa – Konteksty”, 1973, t. 27, z. 3

19. Gaj-Piotrowski W., Duchy i demony w wierzeniach ludowych z okolic Stalowej Woli-Rozwadowa i Tarnobrzega, Wrocław 1993*

20. Gaj – Piotrowski W., Kultura materialna ludu z okolic Rozwadowa, Rzeszów 1975*

21. Gaj – Piotrowski W., Kultura społeczna ludu z okolic Rozwadowa, Wrocław 1967*

22. Gaj – Piotrowski W., U źródeł etnografii w widłach Wisły i Sanu, Stalowa Wola 2012*

23. Gaj – Piotrowski W., Z flisackich tradycji Ulanowa, Stalowa Wola 2001*

24. Garbacz A. (red.), Rocznik Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli, Stalowa Wola 2006*

25. Gondek R., Słownik gwary lasowiackiej, Nowa Dęba 2013*

26. Haszczak A., Tańce lasowiackie, Warszawa 2006

27. Hołowkiewicz E., Flora leśna i przemysł drzewny w Galicyi, Lwów 1877

28. Jankiewicz B., Wzornik lasowiacki. Hafty z okolic Kolbuszowej, Rzeszów 2022

29. Jańczyk K., Subregion dolnosański – charakterystyka delimitacyjna, Stalowa Wola 2005*

30. Jarecki W., Ludowy przemysł drzewny Lasowiaków, „Prace i Materiały Etnograficzne”, t.10 (1952/53), z. 1

31. Karaś M., Powieści ludu rzeszowskiego, Rzeszów 1956

32. Karczmarzewski A., Ludowe obrzędy doroczne w Polsce południowo-wschodniej, Rzeszów 2013

33. Kolberg O., Tarnowskie – Rzeszowskie, Dzieła wszystkie, t. 48, oprac. J. Burszta, B. Linette, Wrocław-Poznań 1967

34. Kotula F., Folklor słowny osobliwy Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan, Lublin 1969

35. Kotula F., Hej, leluja, czyli o wygasających starodawnych pieśniach kolędniczych w Rzeszowskiem, Warszawa 1970

36. Kotula F., Kompleksowe badania nad kulturą ludową [w:] Polska Sztuka ludowa, nr 3, 1968

37. Kotula F., Muzykanty, Warszawa, 1979*

38. Kotula F., Poszukiwanie metryk dla stroju ludowego, Rzeszów 1954*

39. Kotula F., Przeciw urokom : wierzenia i obrzędy u Podgórzan, Rzeszowiaków, Lasowiaków, Warszawa 1989*

40. Kotula F., Teatralność zwyczajów i obrzędów (z Puszczy Sandomierskiej), „Polska Sztuka Ludowa”, 1952, R. VI, nr 6

41. Kotula F., U źródeł, Rzeszów 1983

42. Kotula F., Wczoraj między Mokrzeszowem a Łęgiem w tradycji ludowej, [w:] „Prace i materiały z badań etnograficznych Ośrodka Mokrzyszowsko – Grębowskiego w powiecie tarnobrzeskim”, Rzeszów 1968

43. Kotula F., Znaki przeszłości. Odchodzące ślady zatrzymać w pamięci, Warszawa 1976.

44. Kotula F., Z Sandomierskiej Puszczy, Kraków 1962*

45. Kowalik K., Z dorobku polskiej dialektologii przełomu XX i XXI wieku w zakresie badania gwary lasowiackiej, Kraków 2018

46. Kozioł D., Czary, mary i uroki, Tarnobrzeg 2012

47. Kozioł D., Ty nasz kochany Machowie, Tarnobrzeg 2015

48. Kozłowa M., Lamenty po wysiedlonej wsi (wstęp Jerzego Bartmińskiego), [w:] „Polska Sztuka Ludowa”, 1990, nr 3

49. Krzak J., W poszukiwaniu tożsamości kulturowej – Lasowiacy, Fundacja Fundusz Lokalny „Dwa brzegi”, Mielec 2020

50. Kuchnia Lasowiacka, red. Jerzy Sudoł, Krystian Rzemień, Samorządowy Ośrodek Kultury, Nowa Dęba 2016

51. Kutyła J., Słownik gwary lasowiackiej Kamienia i okolicy na Rzeszowszczyźnie, Fosze, Rzeszów 2016

52. Laskowska-Chyła P., Lorens B., Wiącek E., Kościuszko z Machowa i inni. Antologia godek lasowiackich, Miejski Dom Kultury, Stalowa Wola 2022

53. Lew S., Budownictwo wiejskie na północnym skraju Puszczy Sandomierskiej, [w:] „Prace i materiały z badań etnograficznych Ośrodka Mokrzyszowsko-Grębowskiego w powiecie tarnobrzeskim”, Rzeszów 1968

54. Lew S., Budownictwo ludowe dorzecza Sanu w XIX i XX wieku, Fundacja dr Ewy Lew, Rzeszów 2003

55. Libera Z., Paluch A., Lasowiacki zielnik, Kolbuszowa 1993

56. Linette B., Folklor muzyczny w Ośrodku Mokrzyszowsko – Grębowskim, [w:] „Prace i materiały z badan etnograficznych Ośrodka Mokrzyszowsko-Grebowskiego w powiecie tarnobrzeskim”, Rzeszów 1968

57. Lorens B., Ksiądz Wojciech Michna (1820-1893), Rzeszów 2008

58. Marczak M., Pozostałości dawnej kultury ludowej na tle dzisiejszej w powiecie tarnobrzeskim i w Koprzywnicy (według materiałów zebranych przez młodzież gimnazjalną), Tarnobrzeg 1929

59. Matuła J., Wspomnienia z Mazurów z lat 1925 do 1945, Gdańsk 1986, mps

60. Matusiak S, Gwara „lasowska” w okolicy Tarnobrzega. Studium dyalektologiczne, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności”, 1880, t. VIII

61. Matyas K., Rabsice dawnej Puszczy Sandomierskiej, Lwów 1905

62. Matyas K., Wesele stalowskie, „Wisła”, t. 9, 1895

63. Matyas K., Zapust – Popielec – Wielka Noc. Kilka zwyczajów ludu w Tarnobrzeskiem, „Lud”, 1895, R. 1

64. Mroczka W., Lipnica – wieś królewska, lasowiacka, moja ziemia rodzinna, Kolbuszowa 1997

65. Ożóg K., Polszczyzna małych miast i jej relacja do gwar okolicznych wsi [w:] Miasteczko i okolica; od średniowiecza do współczesności, Kolbuszowa 2006

66. Pagaczewski S., W dolinie Sanu, Warszawa 1959

67. Papuzińska J., Cudowne lekarstwo i inne bajki ludowe. Podkarpacie, Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi, Warszawa 2022

68. Pastuła P., Rzemień K., Sudoł J., Obrzędy i zwyczaje lasowiackie, Nowa Dęba 2015*

69. Pol W., Rzut oka na północne stoki Karpat, Kraków 1851

70. Półćwiartek J., Puszcza Sandomierska wczoraj i dziś, Rzeszów 1980*

71. Półćwiartek J., Puszcza Sandomierska czasów nowożytnych – zmiany krajobrazu naturalnego i kulturowego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Socjologiczno-Historyczna”, 2005, z. 30

72. Półćwiartek J., Tradycje kuźnictwa i hutnictwa w południowo-wschodniej części byłej Puszczy Sandomierskiej, Stalowa Wola 1970

73. Prace i materiały z badań etnograficznych ośrodka mokrzyszowsko-grębowskiego w powiecie tarnobrzeskim, Rzeszów 1968

74. Przędzy barwnej nić. Poradnik barwierski red. Schmidt-Przewoźna K., Skromak E., Stalowa Wola 2013*

75. Puszcza Sandomierska, [w:] Dzieje lasów, leśnictwa i drzewnictwa w Polsce, red. A. Żabko-Potopowicz, Warszawa 1965

76. Puszcza Sandomierska od kuchni. Między tradycją a współczesnością, red. Smyk K., Pudłocki T., Wodzińska I., Muzeum Kultury Ludowej, Kolbuszowa 2017

77. Rak S., Nieco o magii w lecznictwie ludowym, [w:] „Prace i materiały z badań etnograficznych Ośrodka Mokrzyszowsko-Grębowskiego w powiecie tarnobrzeskim”, Rzeszów 1968

78. Rawski J., Krótki rys historyczny północnej części puszczy sandomierskiej, [w:] „Prace i Materiały z Badań Etnograficznych Ośrodka Mokrzyszowsko-Grębowskiego w powiecie tarnobrzeskim”, Rzeszów 1968

79. Reinfuss R., Problem kultury ludowej Lasowiaków, [w:] „Rocznik Województwa Rzeszowskiego 1962-1963”, 1965, nr 4

80. Ruszel K., Kultura ludowa wsi nad dolnym Sanem i Łęgiem, Stalowa Wola 1997*

81. Ruszel K., Lasowiacy, Rzeszów 1994*

82. Ruszel K., Leksykon kultury ludowej w Rzeszowskiem, Rzeszów 2004*

83. Ruszel K., Ogólna charakterystyka regionu lasowiackiego, [w:] J. Bardan (red.), Tradycje naszej ziemi – ciągłość i trwanie, Kolbuszowa 2006

84. Ruszel K., Studia nad kulturą ludową Puszczy Sandomierskiej, Rzeszów 1978*

85. Ruszel K., Zwyczaje, obrzędy weselne we wsiach rzeszowskich, [w:] Wesele. Materiały z konferencji „Obrzędowość weselna w Rzeszowskiem – tradycja i współczesność”, red. K. Ruszel, Rzeszów 2001

86. Ryba A. S., Lasowiackie serca. XX lat działalności Zespołu Ludowego „Cyganianki”, Nowa Dęba 2017*

87. Ryba A.S., Lasowiacy świętują lasowiackie tradycje, Nowa Dęba 2020

88. Rzeszut-Baran U., Tradycyjna uprawa ziemniaków na przykładzie lasowiackiej wsi, [w:] Chów zwierząt gospodarskich i tradycyjna uprawa roślin użytkowych w edukacji muzealnej, red. Małgorzata Pietrzak, Szreniawa 2016

89. Skowroński M., Hutnictwo żelaza i szkła w Puszczy Sandomierskiej, „Biuletyn”

90. Skowroński M., Puszcza Sandomierska wczoraj i dziś, Rzeszów 1980

91. Skromak E., Czas etno. Wzory w tradycyjnej plecionce. Mały wzornik etnograficzny, Stalowa Wola 2012*

92. Skromak E., Tutaj stał mój dom. Projekt dla Pława, Stalowa Wola 2017*

93. Słomka J., Pamiętniki włościanina. Od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Wydania: I. Kraków 1912, II. Kraków 1929, III. Warszawa 1983, IV. Tarnobrzeg 1994, V. Tarnobrzeg 2012*, VI. Tarnów 2021

94. Sochacki Ł., Każdy jest strażakiem. Ochotnicze straże pożarne jako dawne ośrodki życia kulturalnego na przykładzie wybranych gmin w regionie lasowiackim, Stalowa Wola 2012

95. Sudoł J., Kultura materialna okolic Wilczej Woli (zapiski etnograficzne), Kolbuszowa 2005

96. Sudoł J., Obrzędy i zwyczaje ludowe z okolic Wilczej Woli, Kolbuszowa 2001

97. Sudoł J., Pieśni naszych ojców: przyśpiewki weselne z okolic Kolbuszowej, Kolbuszowa 1993

98. Szetela T., Ceramika z Miechocina [w:] Polska Sztuka Ludowa, nr 2 1969

99. Sziler R., W zimowy wieczór, Miejski Dom Kultury, Kolbuszowa 2019

100. Tradycje naszej ziemi. Ciągłość i trwanie, red. Bardan J., Kolbuszowa 2006*

101. Waszakowa – Szarek E., Archiwum do dziejów kultury ludowej, cz. 1 i 2, Rzeszów 1970

102. Wianecka G., Życie i twórczość Marii Kozłowej, „Polska Sztuka Ludowa”, 1990, nr 3

103. Wiącek E., Żegnaj moja wiosko… Pamięć o Machowie i kulturze lasowiackiej w twórczości Marii Kozłowej, [w:] Pamięć jako kategoria rzeczywistości kulturowej, red. Jan Adamowski, Marta Wójcicka, Lublin 2012

104. Wierzchowski Z., Materyjały etnograficzne z powiatu Tarnobrzeskiego i Niskiego w Galicyi, [w:] Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 1890

105. Wierzchowski Z, Jastkowskie powieści i opowiadania z Puszczy Sandomierskiej, [w:] Materiały Antropologiczne, Archeologiczne i etnograficzne, 1903, t.6

106. Wierzchowski Z, Baśnie i powieści z Puszczy Sandomierskiej, [w:] Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 1892, t. 16

107. Wodzińska I., Las w życiu codziennym Lasowiaków i Poleszuków, Kraków 2020

108. Wolski K., Z badań nad dawnymi technikami pszczelarskimi w dorzeczu Sanu, Przemyśl 1960

109. Wójtowicz J, Charakterystyka fonetyczna gwar miedzy Wisłą, Sanem, Wisłokiem i Wisłoką, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966

110. Wójtowicz J., Atlas gwarowy dawnej Puszczy Sandomierskiej, „Rocznik Przemyski”, 1968, t. 12

111. Wójtowicz J., O Lasowiakach i gwarze lasowskiej. Porównanie wniosków etnografa i językoznawcy, „Etnografia Polska”,1967, t. 11

112. Zych T., Wojciech Wiącek, 1869-1944 [w:] „Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne”,
     nr 18, 1998

113. Zespół folklorystyczny „Lasowiaczki” w XV-lecie działalności, Sandomierz 1991

114. Źródła kultury ludowej Puszczy Sandomierskiej, red. Ruszel K., Kolbuszowa 2014*

Netografia:

Maria Kozłowa – Laureatka Nagrody im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej” – Baza danych.

www.nagrodakolberg.pl/laureaci-maria_kozlowa

Tekst Oskara Kolberga „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, pieśni, muzyka i tańce. [Sandomierskie]” z rycinami i drzeworytami wedle rysunku Wojciecha Gersona [Warszawa 1865] – Repozytorium Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Zielonogórskiego.

https://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/show-content/publication/edition/13059?id=13059&from=FBC

Publikacje z badań Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej:

http://www.muzeumkolbuszowa.pl/2012-10-21-10-16-45/badania

Teksty Karola Matyasa z przełomu XIX i XX w.

https://polona.pl/search/?filters=public:1,creator:%22M%C3%A1ty%C3%A1s,_Karol_(1866–1925)%22

Teksty Szymona Matusiaka z przełomu XIX i XX.

https://polona.pl/search/?query=szymon_matusiak&filters=public:1